Tilly van der Zwaard overleden

Afgelopen woensdag 6 februari overleed op 81-jarige leeftijd Tilly van der Zwaard. De uit Aalsmeer afkomstige atlete woonde in Edgewater (Verenigde Staten) waarnaar ze in 1979 emigreerde. Van der Zwaard, specialiste in de sprint en middenafstanden, kan beschouwd worden als de meest succesvolle Aalsmeerse sporter in de geschiedenis. Ze werd zeven keer Nederlands kampioen, derde op het EK in Belgrado (1962) en deed twee keer mee aan de Olympische Spelen. In 1964 werd ze zesde in Tokio op de 400 meter en in 1968 kwam ze in Mexico, vanwege een verkoudheid, niet verder dan de series van de 800 meter. Twee jaar geleden maakte Jacques de Jonge speciaal voor AalsmeerVandaag onderstaand verhaal.

 

 

Geitje in de wei

 

Jan Blankers, atletiektrainer en chef-sport van de Telegraaf drukte zich in de beginjaren zestig eens beeldend uit: “Je huppelt zo luchtig en onbezonnen als een geitje in de wei”. Hij zei het tegen Tilly van der Zwaard, de Aalsmeerse, dochter van een winkelier in tuinartikelen in de Zijdstraat. Het dartele diertje is dan nog maar net atlete en rent zonder plan en gevoel voor tactiek: lekker hollen en maar zien wat er van komt.

 

Bij toeval ontdekt Mathilda (Tilly) van der Zwaard pas op 21-jarige leeftijd haar aanleg voor het hardlopen. Ze wil gaan handballen, maar als op een trainingsavond slechts drie andere speelsters komen opdagen is de lol er al af. Wel ziet ze de atleten van TV Aalsmeer onder leiding van Arie van Leeuwen rondjes lopen, dat lijkt haar een passend alternatief. “Ik heb daarna nooit meer een bal gezien”, vertelt Tilly in Vriendenband, een blad voor oud-atleten. “Hardlopen, dát was wat ik wilde. Er waren bij TVA alleen maar jongens en mannen, dus ik vroeg: kan ik wel meedoen? Probeer het maar, zeiden ze.”

 

Veertien jaar later, als het geitje is uitgedraafd, is er een fraaie oogst aan topprestaties: derde op de Europese kampioenschappen van 1962 in Belgrado, een zesde plaats op de 400 meter bij de Olympische Spelen van 1964 in Tokio, zeven nationale titels en een pakketje records, waarbij zelfs een wereldrecord op de 3 x 800 meter estafette met Ilja Keizer en Mia Gommers.

 

Bijzaak

Sport is in de jaren zestig nog bijzaak. Van der Zwaard: “Overdag werkte ik in de winkel van mijn vader met veel drukte in het voorjaar en de zomer. Vier keer in de week ging ik 's avonds naar Amsterdam om op de sintelbaan aan het Olympiaplein te trainen. Maar het gebeurde vaak dat ik het trainingsprogramma niet helemaal af kreeg. En toch probeerde ik door te zetten. Als het zo koud was, of regende, dacht ik vaak: waar doe ik het allemaal voor?”

 

De bronzen EK-medaille op de 400 meter komt als een verrassende beloning voor het harde werken. “Ik heb in Belgrado pas geleerd hoe ik moet lopen”, laat Tilly optekenen in het Sportjaarboek '62. “Door mijn snelle start had ik de laatste tweehonderd meter nooit iets over. Ik kwam altijd aan als een lijk.”

 

Aalsmeer bouwt een feestje na het EK. Van der Zwaard mag op de hoek Oosteinderweg/ Lijnbaan plaats nemen in een luxe auto voor een rit door het dorp, richting Raadhuis. Olympisch kampioene Fanny Blankers-Koen is de andere passagier. Het is één van Tilly's mooiste herinneringen: “We stonden in een open auto, ik voelde me net een koningin.” In het gemeentehuis worden mooie woorden gesproken, onder meer door burgemeester Loggers. En er zijn cadeau's. Verslaggever Willem Muijs somt ze op in de Nieuwe Meerbode, punctueel als hij was. Het gemeentebestuur pakt uit met het boek Honderd Jaar Sport, Harrie Brink, voorzitter van VVA, overhandigt namens de sportverenigingen een verzilverd byouteriekistje, kapper Freek Landzaat komt als vertegenwoordiger van Buurtvereniging Centrum langs met een fruitmand, Atletiekvereniging Sagitta schenkt een vulpen met inscriptie en bakker Theo Vooges van Zakenclub Centrum overhandigt een doos bonbons. Vooges laat dan nog weten dat de doos bij nieuwe successen wel eens groter zou kunnen uitvallen.

 

Tokio

Twee jaar na het brons in Belgrado neemt Tilly van der Zwaard deel aan de Olympische Spelen van 1964 in Tokio. De vooruitzichten zijn niet gunstig, ze sukkelt met een onwillige spier. Bovendien is Van der Zwaard uiterst ambitieus, maar rent niet met oogkleppen. Vlak voor het vertrek naar Japan laat ze weten met enige jaloezie te hebben gekeken naar de toeristen in het dorp. “Voor mijn hobby's, zwemmen, zonnen en kleren maken, heb ik geen tijd gehad.” De focus, is er nog niet, dat is duidelijk. Typerend daarvoor is ook haar opmerking blij te zijn dat de 400 meter vroeg in het Olympisch programma staat. “Dan kan ik bevrijd van zorgen naar andere evenementen gaan kijken.” Moeder Van der Zwaard ziet zelfs helemaal geen heil in de missie: “het wordt niks. Tilly heeft geen zin, is ziek thuis gekomen van een reis naar Berlijn, is zenuwachtig en slaapt slecht.”

 

Eenmaal aangekomen in Japan zijn er echter geen mitsen en maren meer bij de Aalsmeerse. “Ik heb het hier prima naar mijn zin, slaap en eet goed”, schrijft ze in een brief naar haar bezorgde moeder. Op de sintels huppelt ze vervolgens moeiteloos door de series en halve finales van de 400 meter, maar kansen op een medaille zijn er in de finale niet. Na een iets te trage start wordt ze, met acht banen bezet, zesde. Tilly: “Het ging heerlijk, ik zou zo wel weer willen lopen.” Vader Jan van der Zwaard reageert met Aalsmeerse nuchterheid: “Haar uitzending is verantwoord geweest nu zij in de finale is gekomen. Wel ben ik enigszins teleurgesteld over haar tijd. Het kan harder, maar het zullen in Tokio bijzondere omstandigheden zijn, die de tijd wat gedrukt hebben.”

 

Na de Spelen bergt Tilly haar spikes op. Enkele weken na thuiskomst trouwt ze in het Aalsmeerse raadhuis met Ger van der Made. Het stel betrekt een nieuwbouw rijtjeshuis in Leimuiden met zicht op Hollandse luchten en sappige weides. En er wordt een dochter geboren: Eveline.

 

Na anderhalf jaar huislijkheid komt het verlangen naar de atletiekbaan opeens terug. Er is een nieuw doel: de Olympische Spelen van '68 in Mexico. Het wordt een teleurstelling. De conditie is aanvankelijk opperbest met persoonlijke records op de 200 en 400 meter in voorbereidingswedstrijden, maar na afloop van een recordrace vat ze bij een bushalte kou, ligt een dag voor de start van de 800 meter met koorts op bed en komt verzwakt aan de start. In de slotmeters van haar series krijgt ze gezelschap van de man met de hamer en is meteen uitgeschakeld.

 

Strubbelingen

Na het verdriet van Mexico zet Van der Zwaard opnieuw een rem op haar carrière. Het is vervolgens zo'n anderhalf jaar wachten op een tweede rentree met mooie resultaten, strubbelingen en hardnekkige blessures. Nadat de atlete haar herstart in de verf heeft gezet met het winnen van negen veldlopen op rij wordt ze geweerd van de centrale trainingen voor de baannummers en krijgt te horen niet te passen het team voor de Spelen in München in 1972. De emmer loopt bij Van der Zwaard dan over. “Ik heb lang mijn mond gehouden, maar over alles wat ik heb meegemaakt is een boek te schrijven”, meldt ze in een gepeperd interview in het Algemeen Handelsblad. Unie-opperbobo Jo Moerman is in haar ogen de boeman: “Hij heeft al een paar keer het hoofd voor mij moeten buigen. Dat heeft hij kennelijk niet kunnen verkroppen en heeft mij alsnog nog een hak willen zetten.”

 

Tilly van der Zwaard schetst in het interview ook een treffend beeld van het beoefenen van topsport, zo'n halve eeuw geleden. “In de tien jaar dat ik nu loop is de omgang van de KNAU met topsporters eerder verslechterd. Reiskosten naar trainingen worden niet vergoed. Uniemensen nemen beslissingen zonder de bondstrainers daarover in te lichten.” Ook is er tussen de atlete en de eerder genoemde Moerman gekrakeel over gemaakte onkosten. De ophef gaat om een bedrag van negentien gulden en het niet in rekening mogen brengen van vier massages.

 

Florida

De mondige loopster draaft, ondanks de vuile tegenwinden, nog een tijdje op een meer dan behoorlijk niveau door, maar stopt in 1973. Zes jaar daarna kiest ze voor een zonnige woonplek in Florida en scheidt later van haar man. Tilly van der Zwaard, nu 78 jaar oud, is in het zuiden van de Amerika gehecht geraakt aan het klimaat en woont er naar haar zin. Dochter en kleindochter verblijven bij haar in de buurt en ze heeft nog altijd contact met atleten uit haar gloriejaren. Wat overblijft van haar fraaie carrière zijn herinneringen, de titel lid van verdienste van de KNAU, een ingelijst Olympisch certificaat en nog altijd aansprekende persoonlijke records: 100 meter 12.1, 200 meter 23.9 (Mexico), 400 meter 53,2 (Mexico) en 800 meter 2.04,4. Met zulke tijden maakte je dit jaar nog kans op medailles bij de nationale kampioenschappen.

 

Tijd voor een Tilly van der Zwaardstraat in Aalsmeer? Of staat haar naam binnenkort op het nieuwe clubgebouw van AVA '64 ?

 

Tekst: Jacques de Jonge

 

Foto's: Tilly van der Zwaard met dochter Eveline in 1968 (Foto Carlo Di Giovanni)

 

Tilly steekt drie vingers op: derde op de Europese kampioenschappen 400 meter in Belgrado.

 

Op de finishfoto wordt de zieke Tilly van der Zwaard geklopt in de series van de 800 meter op de Olympische Spelen van 1968 in Mexico